We houden onszelf als mensen graag voor de gek door illusies van controle te creëren. We schreeuwen van de daken dat we niet te laat kúnnen komen of zeggen hardop tegen onszelf in de auto dat het nu écht over moet zijn met die file.
Dit fenomeen komt vaak voorbij in het tv-programma ‘Extreme Couponing’. Voor de niet fervent TLC-kijkers: dat is een serie die gaat over mensen die bizarre aantallen coupons verzamelen om daar vervolgens een gigantische hoeveelheid boodschappen mee te gaan kopen. Dankzij de coupons betalen ze voor die berg producten bijna niks.
Deelnemers roepen daar vaak “Ik ga echt geen [willekeurig exorbitant hoog bedrag] betalen hoor!” Zo’n opmerking gaat gepaard met beelden van een zeer zenuwachtig uitziende deelnemer met een enorme stapel coupons in zijn of haar hand. Die dus nog gescand gaan worden. Toch hebben ze het op dat moment kennelijk nodig om even aan te geven dat ze macht hebben over de situatie.
Er blijft blijkbaar een soort angst om te moeten betalen – oprechte stress terwijl er ook het besef is dat er nog heel veel korting van het bedrag af gaat. Belachelijk, denk je waarschijnlijk als je lekker thuis op de bank naar het programma kijkt. Bij een ander (of bij een tv-programma) zie je duidelijk dat de stress gecreëerd wordt door de mensen zelf. Maar: …
Op zo’n manier stress voor jezelf creëren is iets wat we volgens mij allemaal wel eens doen. Ik heb tenminste vaak genoeg dat ik me zorgen maak omdat mijn bus te langzaam rijdt en ik dan misschien een overstap niet haal.
We bedenken een mogelijk scenario en fokken onszelf daar totaal mee op, zonder dat we weten wat er écht gaat gebeuren. Er zijn in elke situatie zoveel mogelijke opties. Die kunnen wij met onze beperkte creativiteit niet eens bedenken. Ik weet helemaal niet of ik die overstap niet ga halen, dat denk ik alleen maar.
Het grappige is dat dit soort gedachten alleen door ons hoofd schieten als we niks meer kunnen doen om de situatie te veranderen. Op het moment dat je zo gaat denken is je er druk om maken compleet zinloos. Want je kan als passagier niet bepalen hoe hard een bus of trein rijdt en je kan ook niet met je wilskracht zorgen dat een file voorbij gaat of je coupons gescand worden.
De illusie van controle die we opwerpen is een poging om onszelf nog een beetje een goed gevoel te geven. Zodat het nog ergens op lijkt. Want heel hard roepen dat je het bedrag écht niet gaat betalen of écht niet te laat komt klinkt best overtuigend.
Maar meer dan een illusie wordt het nooit, hoeveel energie we er ook in steken. Uiteindelijk is het toch echt even afwachten. Hoeveel lekkerder zou het leven als we in elke situatie zouden vertrouwen op ons probleemoplossend vermogen?
